کد مطلب:51339 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:7

گنجینه پرسمان » متفرقه

انسان در اقتصاد اسلامي چه جايگاهي دارد؟

در اقتصاد اسلامي مقام و موقعيت و كرامت و شرف انسان در توليد و مصرف خلاصه نميشود او براي پوشيدن و نوشيدن و خوردن و خفتن آفريده نشده است، هر چند براي رسيدن به هدف والاي انساني پوشاك و خوراك از لوازم زندگي و ضروريات حيات او است، اما او بايد به مسايل زندگي و معاش از ديد وسيله بنگرد نه از ديد يك هدف، خود را خادم و بنده ثروت نسازد، بلكه مال و ثروت خدمتگزار او باشد.
امير مؤمنان(ع) ميفرمايد:
«ولاتكُنْ عَبْدَ غَيْرِكَ وَقَدْ جَعَلَكَ اللهُ حُرًّا» (نهج البلاغه صبحي صالح /ن 31)
[برده كسي مباش خدا تو را آزاد آفريد.]
بدترين بردگي اين است كه انسان برده مال وثروت، جاه ومقام و به عبارت كليتر برده هوا وهوس و خواهشهاي حساب نشده نفس انساني باشد و بسان آن جنبندهاي گردد كه صبحگاهان ديده از خواب باز ميكند جز اينكه راهي چراگاه گردد هدف ديگري نداشته باشد (و به تعبير امام علي (ع) « هَمُّها عَلَفُها » (نهج البلاغه،صبحي صالح،ن/45) در كرامت انسان همين بس كه قرآن او را تنها نماينده خدا در روي زمين ميداند و ميفرمايد:
«وَ اِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَه اِ نِّي جاعِلٌ فِي الاَرْضِ خَليفَه....» بقره/30
[آنگاه كه خدا به فرشتگان گفت در روي زمين جانشيني ميآفرينم.]
اين تنها آدم ابوالبشر نيست كه جانشين خدا در روي زمين بود بلكه مجموع انسانها از چنين كرامتي برخوردارندچنان كه ميفرمايد:
«وَ هُوَ الَّذي جَعَلَكُمْ خُلائِفَ الاَرض...» انعام /165
[او شما را آفريده و نمايندگان و جانشيناني بر روي زمين قرار داد.]
جانشيني انسان در روي زمين از جانب خدا منحصر به عمران و آبادي آن و حاكميت وسلطه او بر زمين وآنچه در آن هست خلاصه نميگردد. بلكه يك بعد ديگري دارد كه همان تخلق به صفات و اخلاق الهي است. علم و قدرت، عطوفت و مرحمت و … او از نظر اسلام به خاطر داشتن شعور و اراده نافذ و انتخابگر است كه مسئوليتزا و تعهد آفرين است حامل بار امانت الهي ميباشد در حاليكه آسمان و زمين و كوهها ياراي پذيرش آن بار و لياقت و شايستگي حمل آن را نداشتند.
انسان به خاطر علم و شعور و قدرت انتخاب و ارادهاي كه دارد قرآن از او با اين جمله ياد ميكند:
«.... لَقَد كَرَّمْنا بنَي آدَم وَ حَمَلْناهُم فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْر...» اسراء/70
[ما انسان را گرامي داشتيم و او را بر خشكي و دريا مسلط ساختيم.]
اسلامي كه از چنين ديد به انسان مينگرد و براي او چنين مقام و مكرمتي قائل است نميتواند شخصيت او را در اقتصاد، در توليد و توزيع، در اشباع غرايز حيواني، در بهزيستي مادي خلاصه كند، از چنين مكتبي نمي توان اقتصادي انتظار داشت كه كاپيتاليسم و سوسياليسم آن را تعقيب ميكند، زيرا در هر دو مكتب انسان، به صورت يك جاندار توليد و مصرف كننده تلقي گرديده و جنبه هاي ديگر او ناديده گرفته شده است.

---

سيماي اقتصاد اسلامي
آية الله جعفر سبحاني